Πεδάνιος Διοσκουρίδης

Ο Πεδάνιος Διοσκουρίδης ο Αναβαρζεύς (40-90μ.Χ.) ήταν αρκετά μεταγενέστερος του Θεόφραστου και πολύ σημαντικός βοτανολόγος - φαρμακολόγος. Έγινε γνωστός για το πεντάτομο έργο του «Περί ύλης ιατρικής» το οποίο ήταν σε ευρεία χρήση μέχρι περίπου το 1600. Γι' αυτό και θεωρείται ο μεγαλύτερος φαρμακολόγος της αρχαιότητας. Ακολουθώντας το Ρωμαϊκό στρατό σε διάφορες εκστρατείες, είχε την ευκαιρία να παράγει φαρμακολογικό έργο παρατηρώντας τη συμπεριφορά των φυτών κυρίως στις Μεσογειακές χώρες. Ήταν δηλαδή στρατιωτικός ιατρός. Κατέταξε τα φυτά σε ομάδες με βάση τα βοτανικά τους γνωρίσματα. Έγραψε τα συνώνυμα των φυτών αλφαβητικά κατά λαούς και κατά πρόσωπα. Το έργο του  «Περί ύλης ιατρικής» μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες κατά τις διάφορες εποχές. Ήταν το πρώτο βιβλίο, που τυπώθηκε μετά την Αγία Γραφή και διαιρείται σε 5 βιβλία:

1. αλοιφές, αρώματα, μύρα, βάλσαμα, ρητίνες, έλαια.
2. ζώα και ζωικής προέλευσης δρόγες
3. φυτικής προέλευσης δρόγες
4. συνέχεια του τρίτου
5. οίνοι, ορυκτά και ανόργανα φάρμακα
   

Συνολικά περιγράφει 600 φυτικά φάρμακα. Θεωρούσε ότι η ιαματική τους δύναμη προέρχεται από τις τέσσερις θεμελιώδεις ιδιότητες: του θερμού, του ψυχρού, του ξηρού και του υγρού. Γνώριζε τις ιδιότητες του μανδραγόρα, τη θεραπευτική αξία και τη χρησιμότητά του για την προνάρκωση και τη νάρκωση. Είχε, επίσης, παρατηρήσει και περιγράψει το φαινόμενο της αλλεργικής καταπληξίας από τη λήψη φαρμακευτικών ουσιών. Οπως επισημαίνει ο E. Mπάουμαν στο βιβλίο του «Η Ελληνική Χλωρίδα», οι γνώσεις για τις θεραπευτικές ιδιότητες της φύσης χάνονται στα βάθη των αιώνων, και την πρώτη καταγραφή της θεραπείας με βότανα την οφείλουμε στο Θεόφραστο. Ομως το κατόρθωμα του Διοσκουρίδη είναι ότι είχε αναγνωρίσει ως θεραπευτικά 500 περίπου φυτά από τα 6.000 που υπάρχουν στην Ελλάδα (8%), ενώ σήμερα μόνο το 5% από τα 600.000 φυτά που φυτρώνουν παγκοσμίως έχει ερευνηθεί.

Η Ιταλία του έκτου αιώνα πιστώνεται με την πρώτη πλήρη λατινική μετάφραση του πονήματος «Περί ύλης ιατρικής». Ο ισλαμικός κόσμος θα αναγορεύσει τον Διοσκουρίδη σε σημαντικότερο φαρμακογνώστη όλων των εποχών, θεμέλιο και σημείο αναφοράς της ιαματικής τέχνης. Η προκαταρκτική συριακή μετάφραση του Χουνάιν μπεν Ισαάκ ανάγεται στις αρχές του 9ου αιώνα και χρησιμεύει ως βάση για την πρώτη αραβική απόδοση, προϊόν συνεργασίας του σοφού ραββίνου με τον χριστιανό μαθητή του Στέφανο.

Το Υπερικό του Διοσκουρίδη, αλλιώς «βάλσαμο ψυχής» και σήμερα σκέτο «βάλσαμο», χρησιμοποιείτο κυρίως για τη θεραπεία των πληγών. Σαν τσάι θεωρείται και σήμερα το καλύτερο αντικαταθλιπτικό, μετά τους αναστολείς της Σεροτονίνης. Στην Ευρώπη και στην Αμερική είναι γνωστό με το όνομα St. John's Wort ή Johanneskraot, οι δε πωλήσεις του ξεπερνούν το 1 δισ. δολάρια τον χρόνο. Στην Ελλάδα φυτρώνει έξω από την πόρτα μας και οι γιαγιάδες μας το χρησιμοποιούσαν σαν παυσίπονο στα μωρά. Η αντικαταθλιπτική του δράση έχει ξεχαστεί.

• Περί ύλης ιατρικής